Kaplin Ayar Hizmeti

Kaplin görevi itibari ile çok hassas ayar yapılması gereken bir ekipmandır. Almış olduğu yüksek devir ve torku diğer mile aktarmaya yarayan çeşitli biçim ve özelliklerde imali yapılan güç aktarım organıdır.

Kaplin ayarı (şaft hizalama-shaft alignment), sistemin/prosesin düzgün çalışmasında en önemli unsurlardan birisidir. “Kaplin ayarı yapmaya ne var!” denilecek kadar önemsiz bir iş değildir tam tersine sistemde vuruntuların/titreşimlerin, sıcaklıkların, amperajın istenilen seviyelerde olması isteniyorsa kaplin ayarının çok doğru ve düzgün bir şekilde yapılması gerekmektedir. Kaplin ayarında, iki şaftın eksen doğrultusu ayarı çok önemlidir. Hizalama ne kadar iyi yapılırsa sistemin çalışması o kadar randımanlı olacak, titreşim toleranslar dahilinde olacak, sıcaklık artışı yaşanmayacak, motorun amper değeri makul düzeylerde olacak, motor veya diğer rulmanlı yatakların zarar görmesi engellenmiş olacaktır. Makinaların duruş sürelerinin en aza indirilmesi isteniyorsa kaplinli sistemlerde ayarın olması gerektiği gibi yapılması önem arz etmektedir. Makinalardaki arızaların büyük çoğunluğu kaplin ayarsızlığından kaynaklanmakta olup bakım maliyetlerinin ve işletme masraflarının azaltılması isteniyorsa doğru hizalanmış ve kontrolleri yapılmış bir kaplin ayarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Makinayı çalışır durumda tutmak en önemli kıstaslardan birisidir fakat zaman zaman bakım yapılması esnasında uygun zamandaki yapılan duruşlar göz ardı edilmeli ve yaşanabilecek daha büyük problemlerin önüne bakım yaparak geçilmelidir. Şaftların dönme eksenleri birbirlerine göre eksenel olmalıdır.

Hidrolik kaplinlerde; tahrik motoru tarafından sağlanan mekanik enerji, motorun kinetik enerjisine dönüştürülür. İçinde sabit miktarda işletme sıvısı vardır. Türbin çarkında bu kinetik enerji mekanik enerjiye dönüştürülür. Turbo kaplinin hasarına karşı sigorta görevi yapan emniyet tapaları olan modeller mevcuttur (kaplin içi ısındığında emniyet tapasındaki eriyebilen kısım patlayarak eriyerek yağı dışarı boşaltır ve motor dönse bile karşı tarafa hareket iletimi olamaz)

Kaplin Seçimi ve Montajında Dikkat edilecek Hususlar

• Yapılacak işe göre kaplin seçimi yapılır
• Uygun tork değerine göre kaplin seçimi yapılır
• Üretici Firma çalışma sıcaklığı dikkate alınır
• Üretici firmanın değerlerine göre göbek işlemesi yaptırılır
• Parçalı kaplinleri montajlarken iki kaplin parçasının ara boşluğu  firma değerlerine göre ayarlanır
• Kaplin civataları üretici firmanın verdiği tork değerlerine göre sıkılır
• Kaplin muhafazası yerine takılır

Kaplin Bakımı Nasıl Yapılmalıdır?

• Makina, cihaz durdurulduktan sonra Kaplin gözle kontrol edilir
• Makina çalışır durumdayken Titreşimi kontrol edilir
• Kaplin lastikleri kontrol edilir, değişim zamanı geldiyse değiştirilir (Lastiklerin üretici firma Shore/Sertlik değerlerine göre lastik seçimi yapılır) Farklı Tork değerleri için lastiklerde renklendirme yapılabilmekte ve shoreları buna göre ayarlanabilmektedir
• Genel olarak kaplin parçalarında deformasyonlar kontrol edilir
• Kaplin boşlukları kontrol edilir
• Hidrolik/Turbo kaplinlerde yağ değişim aralıklarına göre yağ değişimi yapılır
• Bazı kaplin tiplerinde uygun yağlama yapılır

Kaplin ayarı birkaç yöntem ile yapılmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır:

1)    Kaplin yüzeyine, cetvel, sentil, kıl gönye, düzgün yüzeyli mastarlar ve benzeri araçlar ile kaplin ayarı yapacak kişinin de tecrübe ve becerisine kalaraktan yapılan ayarlama yöntemidir.

2)    Komparatör yardımı ile yapılan bir önceki el ile yapılan ayara göre daha hassas olan ve sabır isteyen bir ayar yöntemidir.

3)    Diğer yöntem ise Lazerli Kaplin ayar cihazı ile yapılan çok hassas ayarlama yöntemidir.

Kaplinlerde ayarsızlık birkaç şekilde meydana gelmektedir:

1)    Eksenlerde paralel ayarsızlık/kot farkları (eksenlerin doğrusal olmaması)

2)    Eksenlerde açısal ayarsızlık

3)    Eksenlerde yatay ayarsızlık

Kaplin ayarı esnasında motor, pompa, redüktör, yatak vs… altlarına paslanmaz shimlerden atılması gerekebilir bu durumda örnek verilecek olursa motorun dört noktadan bağlandığı yere temas etmesi gerekmektedir. Unutulmaması gereken konu, sadece birkaç noktaya ayağın basması değil ayakların plakaya basmayan her noktaya shim atılması gerektiğidir yani “Topal Ayak” (aksak ayak) düzeltilmesi mutlaka yapılmalıdır (makinanın her ayağının yere basmaması). Firmalardan işletmeye ünite/paket halinde gönderilen fan, pompa vb. ekipmanların önceden kaplin ayarının yapıldığı bildirilse dahi tekrardan kaplin ayar cihazları ile ayarlarına bakılması gerekmektedir. Kargo ve istifleme esnasında bu ayarlar bozulabileceğinden tekrardan kontrol etmek sistemin verimliliği açısından önem arz etmektedir.

Yeni bir kaplin monte edileceğinde veya motor, pompa, yatak, redüktör değişiminde kaplin ayarı yapılmak istendiğinde önceden çizilen/işaretlenen yerlere güvenmemek gerekir. Aynı marka motor, pompa vs. değiştirilmek istense de kaçıklığın oluşması kaçınılmazdır. Makine ekipman bloklarının dökümlerinde farklılıklar oluşabileceğinden işaretlenen yerlerin doğru sonucu vermesi beklenemez.

Kaplin ayarı yapılırken sistemin sıcaklık durumu önemlidir. Kaplin değişimi veya ayarı sırasında sıcaklık farklarının oluşması yapılacak olan kaplin ayarını etkileyecektir. Bunun için çalışma sıcaklığı göz önüne alınarak genleşmeler, daralmalar veya uzamalar dikkate alınarak ayar yapılmalıdır. Çalışma sıcaklığında kaplin ayarı yapılmalı, doğrusallık, düzlemsellik, paralellik iyi ayarlanmalıdır.

Kaplin ayarsızlığı kaplinin çatlamasına, parçalanmasına kaplinin kendine zarar vereceği gibi yataklama yerlerinde rulmanların hasarlanmasına, keçelerin yüksek sıcaklık ve ayarsızlıktan kaynaklanan deformasyonlara ve yağ kaçırmalarına (sızdırmazlıklar işgöremez) neden olabilecektir. Ayarsızlıktan dolayı salmastra gruplarında sızdırma problemleri yaşanabilecek, amperaj yükselmelerinden dolayı enerji maliyetleri artacak, motor arızaları artacaktır.

İyi bir kaplin ayarı/şaft hizalanması ile;

• Enerji tüketimi azalarak elektrik maliyeti azalır
• Motor arızaları azalır
• Sızdırmazlık elemanları sarfiyatı azalır
• Kaplin patlaması yaşanmaz ve güvenlik zaafiyeti olmaz
• Vibrasyon azalır
• Daha uzun makina ömrü sağlanır
• Çalışma sıcaklığından daha yüksek sıcaklıklara çıkılması önlenir
• Yağ kaçakları azalır
• Rulman arızaları azalır
• Şaft arızaları azalır
• Gürültülü çalışma yaşanmaz
• Cıvata kesilmeleri ve yerinden çıkması engellenir
• Üretim kapasitesi artar
• Mekanik parçaların aşınması engellenir
• Aynı eksene bağlı dişli, kasnak vs. gruplarının aşınmalarını önler
• Arıza için gönderilen adam saat azalır
• Yedek malzeme sarfiyatı azalır
• Yedek malzeme stoklaması azaltılabilir
• Maksimum performans sağlanır
• Arıza sıklığı azalır

Lazerli kaplin ayar cihazların sağladı faydalardan bazıları dokümantasyon ve arşivleme yapılabilmesidir, ileride yaşanabilecek olumsuzluklarda geçmişteki çalışmaların kıyaslanması veya geri besleme alınması açısından önem arz etmektedir. Lazerli kaplin ayar cihazları ile kestirimci ve önleyici bakımların makine duruşlarının üretimi etkilemeyecek bir zamanda yapılması ile üretim kapasitesinde değişme olmayacaktır (bakım zamanları çıkarıldığında). Önceden yapılan ölçümler ve analizler ile yedekleme yapılabilecek stok maliyetleri azalacak, üretimin durması engellenecek, büyük arızaların çıkması önlenmiş olacak ve daha randımanlı bir çalışma sistemi yaratılmış olacaktır. Yapılan ince ayar ile arızalar en aza indirilerek büyük arıza kayıplarını ortadan kaldıracaktır. Sonuç itibari ile her malzemenin bir ömrü bulunmakta olup önemli olan bu ömrün olması gereken en üst zamanda tamamlamasını sağlamaktadır. Lazerli geometrik ölçüm cihazları ile nereye ne kadar shim atılması veya azaltılması gerektiği, doğrultuların hangi yönde değişmesi gerektiği görülebilmektedir. Grafikli olan bu cihazlar adım adım yapılması gerekenleri göstermektedir.  Bu cihazlar IP koruma sınıflandırmaları ile toza, yağa, suya karşı korumalıdır.

Bakım bir ekonomidir yani ne kadar kaliteli, iyi bir bakım o kadar az arıza ve sistemin doğru ve düzgün çalışması demektir. Bu da ancak teknolojiyi kullanarak daha hassas ayar yapılarak sistemin randımanlı çalışmasını sağlamaktadır.

Kaplin ayarı devir hızıyla doğru orantılı olup devir hızı arttıkça kaplin ayarı daha fazla hassaslaşır yani yüksek devirlerde ölçüm aleti olarak lazerli cihazları kullanmak yukarıda belirtilen arıza ve kayıpların önüne geçecek ve daha ekonomik bir çalışma sağlayacaktır.

Kaplinler, Soğutma kuleleri sirkülasyon pompalarında, fanlarda, gezer teker şaftlarında, konveyörlerde ve daha bir çok sektör ve mekanizmalarda kullanılmaktadır. Yapılan araştırmalara göre makine arızalarının %50 si kaplin ayarsızlığından kaynaklanmakta olup makinalardaki kaplinlerin büyük çoğunluğunun ayarsız olduğu belirlenmiştir. Hangi yere hangi kaplinin daha uygun olduğu belirlenmeli ve çalışma şartlarından kaynaklı durumlar göz önünde bulundurularak kaplin seçimi yapılmalıdır.